Atelier saint André Esthetische beginselen
es fr
en it





Oorsprong en traditie

Het woord "ikoon" komt van het Griekse woord "eikon", dat "beeld" of "gelijkenis" betekent. De geboorte van Christus markeert tevens de geboorte van de ikoon. Het Woord werd vlees, het Onzichtbare werd zichtbaar, God nam een menselijk gelaat aan, een Uniek Gelaat, dat wordt herhaald in de gezichten van de Moeder Gods en de heiligen, die baden in hetzelfde eeuwige licht.

Smolenskaïa
De ikoon is het resultaat van meditatie en gebed, geduldig gemaakt door generaties schilders. Het is de vrucht van traditie, in plaats van het resultaat van de intuïtie, indruk of begrip van een individu. De ikonograaf is het instrument door wie het werk ten uitvoer wordt gebracht, een werk dat uitstijgt boven het individu.
De schildering mag geen tekenen vertonen van de gemoedstoestand of sensualiteit van de ikonograaf. In feite mag zelfs de handtekening van de schilder niet op de voorzijde van de ikoon voorkomen.
Moeder Gods van Smolensk, Atelier Saint André




De schoonheid van de ikoon


De schoonheid van de ikoon komt hoofdzakelijk voort uit spirituele waarheid, dus uit de nauwkeurigheid van de symboliek, en uit de behoefte aan bezinning en verheerlijking.

Hoewel de ikoon de menselijke vorm voorstelt, door genade getransfigureerd, op een gestileerde manier die het realisme respecteert, streeft het geen naturalisme na. De persoon die in iedere specifieke ikoon wordt uitgebeeld, verwijst altijd terug naar het prototype. Het menselijk lichaam wordt nooit werelds afgebeeld, maar getransfigureerd. Het aardse wordt hemels.
Pantocrator
Pantocrator, Griekenland, XIVe eeuw



Een vergeestelijking van de wereld

Landschap De neiging tot vergeestelijking is ook duidelijk zichtbaar in de details op ikonen. Ikonen zijn niet bedoeld om een natuurlijke voorstelling te maken, zoals deze voor onze ogen zichtbaar is: de rotsen in het landschap lijken de zwaartekracht te trotseren, en de vegetatie lijkt in de hemel gemaakt te zijn.
Echte functionaliteit en realisme in de architectuur zijn ook afwezig op ikonen: bijvoorbeeld het baldakijn op de illustratie rechts. Natuurlijke proporties worden volledig genegeerd: deuren en vensters worden dikwijls afgebeeld zonder rekening te houden met realistische afmetingen. Architectuur




Het gelaat, centrum van de ikoon

Het gelaat is het centrale deel van de voorstelling: het is de plaats van de aanwezigheid van de Geest van God.

Polycarp De ogen zijn een weerspiegeling van het hart dat naar ons wenkt. Verlicht door het visioen van God, brengen zij ons de hemelse boodschap van begroeting, genade, waarheid en bezinning. Boven de wenkbrauwen, die de uitdrukking van de ogen versterken, rijst het voorhoofd, zetel van wijsheid en verstand. Dikwijls erg hoog, gewelfd, en rond, stelt het voorhoofd de kracht van de geest voor en de kennis van de man van God. De neus is smal en verlengd, een teken van verhevenheid. De neusvleugels zijn licht en onopvallend, een uitdrukking van innerlijke beheersing van gevoelens. De wangen, niet te bol, maar ook niet ingevallen, stralen het innerlijk licht uit. Alleen die van de asceten hebben diepe rimpels, uiterlijke tekenen van bidden en vasten. De lippen zijn heel fijn, zonder sensualiteit. Ze zijn geometrisch, en altijd gesloten in de stilte van bezinning. De oren luisteren naar het goddelijk woord. De dikke, volle baard, duidt op de kracht en waardigheid van de heilige.
St. Polycarp, Bisschop van Smyrna, Atelier Saint-André




Verhoudingen van het gelaat

De Byzantijnse esthetica van de ikoon is gegrond in vormen die een wereld voorstellen die zowel idealistisch als bijna abstract is. Deze vormen zijn gestructureerd om niet alleen de materiële natuur van het bestaan voor te stellen, maar ook de goddelijke natuur: de geestelijke en goddelijke essentie wordt gesuggereerd door het gebruik van geometrische, regelmatige en chromatische elementen. Tot de 17e eeuw werden deze eenvoudige elementen toegepast in de structuur van de gezichten op de meeste ikonen. Na die tijd werden de ikonen meer en meer beïnvloed door Westers naturalisme en werden deze elementen minder vaak gebruikt. Als gevolg daarvan werden de gezichten vlak en zwaar, en verloren hun harmonie en het intense licht van de oudere ikonen.

De Byzantijnse vorm is gebaseerd op de module, die correspondeert met de lengte van de neus. Het hoofd wordt ontworpen met tweemaal de straal van de neus-module, en het aureool wordt dikwijls bepaald door een derde module. De neuslengte, of eerste module, bepaalt de plaats van de neus, de ogen en het voorhoofd. De tweede module geeft de omvang van het hoofd aan. Het centrum van alle cirkels ligt op de brug van de neus, tussen de beide ogen. De pupillen zijn geplaatst op een halve neus-module van het centrum van de cirkel. Een horizontale lijn, getrokken tussen de pupillen, kan worden verbonden met diagonale lijnen naar de punt van de neus, waardoor een driehoek ontstaat. Deze geometrische vorm geeft het gelaat een gevoel van verhevenheid en balans. Het gebruik van de module geeft een richtlijn voor de kunstenaar maar laat tevens ruimte voor flexibiliteit. Dit in tegenstelling tot het strenge gebruik van lijnen zoals bij het schilderen van de lokken van het haar. Aldus werkt de module als de mysterieuze basis van de ikoon, en is tevens één van de geheimen van haar harmonie. Pantocrator
Pantokrator, Atelier Saint-André.



Het driekwart gezicht

Aartsengel Michael
Het driekwart gezicht wordt behandeld als een frontaal gezicht, als een projectie op een twee dimensionaal vlak. Door middel van het gebruik van planmetrische voorstelling, opent het gelaat zich in de richting van de toeschouwer, en wordt de buitenste ronding van het hoofd krachtiger. Men stelt zich het onderwerp niet voor als vrij en los in de ruimte, maar als lichtende aanwezigheid.

Hoofden worden op ikonen zelden en profil geschilderd. Als het wel gedaan wordt, worden zij vreemd getekend, en het profiel duidt aan dat de figuur minder belangrijk is en misschien zelfs kwaadwillig.
Aartsengel Michael, Atelier Saint-André.
Het Byzantijns perspectief

Home / Overzicht van_esthetische_beginselen / Esthetische beginselen
P. Grall © ASA 2000 - 2012 Alle rechten voorbehouden.